شکوه معماری ایرانی در باغ و عمارت اکبریه بیرجند
به گزارش تور و گردشگری باغ و عمارت اکبریه در شهر بیرجند میراث جهانی از دوران زندیه است که در جای جای آن می توان شکوه معماری و دانش مردمان ایران زمین را به تماشا نشست.
به گزارش تور و گردشگری به نقل از خبرگزاری ایرنا، یکی از فاکتورهای شهرت باغ های ایرانی در جهان نوع خاصی از معماری متناسب با شرایط اقلیمی و آب و هوایی هر منطقه است. باغ های باصفا، درختان کهنسال، جویبارها و اجرای سامانه های هوشمندانه آبیاری بخصوص در مناطق کویری از مشخصات بارزی است که باغ و عمارت اکبریه هم از آن مستثنی نبوده و بواسطه همین خصوصیت ها مورد اقبال توریستهای داخلی و خارجی است.
باغ اکبریه در آخر خیابان معلم بیرجند درون بافت سنتی و تاریخی روستایی به همین نام قرار گرفته و یکی از شاخص ترین و بزرگترین بناهای تاریخی با ارزش های بالای معماری هنری و تاریخی جنوب خراسان بشمار می رود.
نظام آبیاری، بهره مندی از هوای آزاد، نور و خاک در طراحی این مجموعه مانند دیگر باغ های ایرانی با برنامه ریزی بوده و آنچه در باغ اکبریه قابل تامل است، کاشت درختان کاج در راه جوی ها بوده تا سایه آن مانعی بر تبخیر آب باشد.
این باغ باآنکه در شهر کویری بنا شده اما پایه های آن در بستر کوهستان باقران قرار دارد که از سه طرف با دیواره های خشتی محصور شده است.
یک مشخصه دیگر باغ اکبریه پیروی از اسلوب باغ ایرانی است و در طراحی چهارباغ میتوان دید بطوریکه باتوجه به نظام هندسی موجود در کرت بندی، انطباق خیابان مرکزی بر محور تقارن کوشک و بنای سردر ورودی، دارای هندسه خالص و نظام مند و نشانگر یک نمونه برجسته باغ ایرانی است.
وجود انبوهی از درختان غیرمثمر همچون کاج با قدمتی بیشتر از ۱۰۰ سال در کنار درختان مثمر نظیر پسته و انار همینطور درختچه هایی مانند رز، گل محمدی، بوته ها و گل های فصلی، تنوع مطلوبی از گونه های گیاهی را پدید آورده است.
مهمترین نکته شاخص در معماری باغ اکبریه و باغ های نظیر آن که در منطقه کویری خراسان جنوبی طراحی و راه اندازی شده، نبوغ معمار در جدال با طبیعت بیابانی منطقه است.
این خصوصیت مهم استفاده بهینه از آب برای شادابی فضای سبز باغ، تعامل با محیط و چشم انداز، تنوع و تکثر در عین وحدت و حفظ سبک و نوآوری، شناخت اقلیم و تطابق امکانات با نیازهای طبیعی در ایجاد بهشتی کوچک در دل کویر را به همراه داشته است.
کارشناسان میراث فرهنگی، تاریخ شروع ساخت باغ اکبریه را به اواخر دوران زندیه یا اوایل دوران قاجاریه نسبت می دهند اما تکمیل ساخت این باغ زیبا، در دوران قاجاریه انجام شده است.
وسعت باغ حدود ۴۵ هزار مترمریع است که در فضایی کوهستانی برای انجام امور دیوانی، سکونت و پذیرایی در ۲ بنا راه اندازی شد. بنای قدیمی تر متعلق به حشمت الدوله پدر شوکت الملک و بنای جدید متعلق به خود شوکت الملک است.
استفاده از معماری ترکی و تا حدودی کاربرد معماری روسی و تلفیق این دو، با معماری اسلامی شکل بسیار ویژه ای به این عمارت تاریخی بخشیده و مکان های زیبایی همچون گنبد کلاه فرنگی، تالار آینه ها و تزئینات مقرنس لاله زنبوری و دیگر بناهای زیبا تولید شده است که از آن یک باغ منحصر به فرد می سازد.
وجود درختان بلند قامت کاج در دو طرف خیابان و هم خیابان های منتهی به خیابان اصلی عمارت مرکزی بر زیبایی و طراوات باغ اکبریه و نمای آن افزوده است.
باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و کوچکتر از باغ شمالی است که بوسیله فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مرکزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده و یکی از عناصر مهم، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع بوده که بخش عمده فضای باغ را به خود مختص کرده است.
باغ و عمارت اکبریه بیرجند در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو و به عنوان یکی از ۹ باغ تاریخی ایران به ثبت رسید و فصل تازه ای به روی این اثر تاریخی گشوده شد.
باغ اکبریه امروز دارای نوع کاربری متفاوتی نسبت به زمان ساخت خود شده و گردشگران می توانند از امکاناتی که در این باغ تهیه شده است، استفاده کنند. این باغ حالا دارای موزه دیرینه شناسی بیرجند، موزه مردم شناسی بیرجند، موزه فرهنگ خراسان و موزه مشاهیر است.
آب، عنصر حیاتی در ساخت باغ و عمارت اکبریه
یک فعال حوزه گردشگری با اعلان اینکه پلان (طرح) باغ و عمارت اکبریه مشابه باغ شاهزده ماهان، ارم شیراز و باغ پهلوان است اظهار داشت: این نقشه مشترک همه باغ و عمارت های ایرانی بوده که شاخصه جهانی شدن ۹ باغ کشورمان هم است.
احمد کاشانی در ترسیم این طرح و نقشه گفت: ورودی باغ اکبریه یک راهرو بوده که دو طرف آن درختان بلند قامت قرار دارند و مسیر هدایت به سمت عمارت است.
وی اظهار داشت: در مناطق کویری کشیدگی باغ ها برپایه محل قنات تعیین می شود چونکه آب از اهمیت زیادی در این مناطق برخوردار بوده بنابراین بواسطه شیب موجود در باغ میتوان محل قنات را پیدا کرد.
این فعال حوزه گردشگری با اعلان اینکه باغ و عمارت اکبریه قنات اختصاصی دارد اضافه کرد: قدمت باغ و عمارت اکبریه به دوران زندیه بر می گردد که در آن زمان ساخت بنا آغاز شد و در دوران قاجار و پهلوی گسترش یافت.
وی عنوان کرد: امروز طبقه پایین عمارت اکبریه تبدیل به موزه مردم شناسی شده و طبقه بالا موزه دیرینه شناسی است.
کاشانی با اشاره به وجود موزه های فرش و مشاهیر در باغ اکبریه اظهار داشت: قبلا این مکان، عمارت دیوانی و محل حکمرانی حاکم قدیم بیرجند بوده است.
وی افزود: خانواده حاکم در اندرونی زندگی می کردند که پشت باغ واقع شده و امروز مکتب خانه موسیقی شده است.
راهنمای گردشگری در خراسان جنوبی اظهار داشت: قدمت درختان باغ به بالای ۱۰۰ سال می رسد و پلاک ثبتی دارند.
بازگشت اصالت معماری به باغ اکبریه
مدیر پایگاه میراث جهانی باغ اکبریه بیرجند هم با اشاره به ضرورت مرمت بخش اندرونی عمارت اکبریه اظهار داشت: پس از تغییرات گسترده دوره پهلوی در عمارت مرکزی باغ، نوع کاربرد باغ از سکونتی به پذیرایی و حکومتی تغییر یافت و این تغییر کاربری سبب شد تا در جزئیات و عناصر مختلف اطراف عمارت از قبیل کف سازی محوطه شمالی عمارت، حوض آب و مسیرهای انتقال آب از استخر جنوبی به سمت حوض خانه و کرت های شمالی باغ هم تغییرات عمده ای به وجود آید.
محمد جنتی فر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اضافه کرد: احیای باغ اکبریه با کاربری اداره میراث فرهنگی و موزه بیرجند در سال ۱۳۷۲ باعث ایجاد تغییرات جدید در محوطه سازی باغ شد، این تغییرات شامل کف سازی آژیانه (سنگ فرش با قاب بندی آجری) در خیابان شمالی عمارت و محوطه اطراف حوض شمالی و ایجاد باغچه های گل در اطراف حوض بود.
وی گفت: با لایه برداری سنگ فرش، کف و آوار و نخاله های زیر آن، کف اولیه خیابان شمالی عمارت در حدود ۳۷ سانتیمتر پایین تر از آن آشکار شد و در نتایج به دست آمده از آواربرداری، آجر فرش تاریخی کف که در خیلی از نقاط به صورت سالم باقی مانده و حوض آب تاریخی به صورت سالم و گسترده در مقابل عمارت کشف شده است.
مدیر پایگاه میراث جهانی باغ اکبریه بیان کرد: حوض آب با طرح چلیپا و به ابعاد ۲۰ متر طول و ۱۰ متر عرض که چهار بخش چلیپای آن با طرح قوس های کلیل تزئین شده، در ضلع شمالی عمارت آشکار شده است.
وی اظهار داشت: بمنظور بازگرداندن اصالت معماری و تاریخی مجموعه، کف سازی آجر فرش با بهره گیری از مصالح سنتی در محوطه شمالی عمارت با حفظ شواهد موجود تاریخی و در تراز کف اولیه انجام شد و حوض تاریخی که بخشی از نظام آب در باغ است، مرمت و احیا شده است.
جنتی فر با اشاره به مهم ترین دستاوردهای حاصل از این مرمت اظهار داشت: بازگشت اصالت معماری و تاریخی به اثر، بازگشت تناسب هندسی و ارتفاعی عمارت، حذف عامل رطوبت صعودی به جرزهای عمارت، احیای بخشی از عناصر معماری اصیل باغ ایرانی وابسته به نظام آب در باغ و احیای نقش منظری حوض و آب در باغ اکبریه از مهم ترین دستاوردهاست.
وی اضافه کرد: باغ تاریخی اکبریه که بنیان آن توسط خاندان علم و در دوره زندیه بنا نهاده شده و در دوره قاجاریه به اوج شکوه و معماری خود رسیده است، سال ۱۳۷۸ به سبب ارزش های معماری، هنری و اجتماعی در پرونده باغ ایرانی لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
مدیر پایگاه میراث جهانی باغ اکبریه بیرجند اظهار داشت: باغ اکبریه به همراه هشت باغ ایرانی سال ۱۳۹۰ در سی و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در لیست میراث جهانی به ثبت رسید.
وی اضافه کرد: از سال قبل تابحال ۲ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی برای مرمت باغ اکبریه تخصیص یافته و هزینه شده است.
جنتی فر اظهار داشت: مرمت حمام پهلوی در حیاط اندرونی باغ، مرمت فضای یخچال باغ در ضلع شرقی، مرمت حصار شرقی باغ و ساماندهی تاسیسات الکتریکی و حفاظتی باغ همچون اقدامات در دست انجام است.
وی گفت: مرمت اضطراری و حفاظتی اندود گچ فضای موزه و سایر فضاهای داخلی عمارت، ساماندهی و صیانت از فضای سبز باغ هم در دست اقدام است.
مدیر پایگاه میراث جهانی باغ اکبریه بیرجند اضافه کرد: یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی برای خرید تجهیزات حفاظت باغ اکبریه تخصیص یافته و هزینه شده است.
وی اظهار داشت: هم اکنون فضای موزه باستان شناسی، مردم شناسی، مشاهیر، نمایشگاه فرش دستباف و نگارخانه و فضاهای مختلف باغ پذیرای گردشگران است و به طور متوسط سالانه حدود ۸۵ هزار تا ۱۱۰ هزار نفر توریست ایرانی و خارجی از این مجموعه تاریخی در شهر بیرجند بازدید می کنند.
منبع: ttma.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب